سوال :ماهیت  میزان  در قیامت چیست؟
پاسخ :نظام قیامت, یک نظام تکوینی و حقیقی است   نه قراردادی و اعتباری . آیات قرآن با تعبیرات مختلف, ابعاد گوناگون این نظام را تشریح کرده است که برای اهل آن, اشارات و نکات خاصی دارد . در اینجا به ذکر چند نمونه از آیات قرآنی اکتفا و به تدبّر و تأمل در آنها توصیه می شود:1 .  وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ      و در آن روز )قیامت ( سنجش [ اعمال از آن حق و از جانب \حق است   پس هرکس میزان های [ عمل \او سنگین باشد, آنان خود رستگارانند و هرکس میزان های [ عمل \ او سبک باشد   پس آنانند که به خود زیان زده اند  چرا که به آیات ما ستم کرده اند  اعراف )7 (, آیه 8 و 9 . .این آیات با تعبیر جالبی, این حقیقت را بازگو می کند که وزن و میزان, از آن خدا بوده و از جانب او است   هر چقدر نامه عمل انسان با حق تطابق داشته باشد و هر مقدار که حق, سنگینی کرده و بر اعمال انسان حاکم باشد, آدمی رستگار خواهد بود . در مقابل, هر اندازه که صحیفه عمل از حق دور بوده و با آن مطابقت نداشته باشد, آدمی زیان بار و ستمکار به نفس خود خواهد بود . این آیه به خوبی می رساند که عالم انسان با حق سنجیده می شود   اگر چرخش به سوی حق بود, رستگاری است   وگرنه به سوی هلاکت و فلاکت .2 .  وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ إِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنا بِها وَ کَفی  بِنا حاسِبِینَ    انبیاء )12 (, آیه 74 .    میزان های دادگری را در روز رستاخیز می نهیم, پس هیچ کس [ در \چیزی ستم نمی بیند, و اگر [ عمل \هم وزن دانه خردلی باشد, آن را می آوریم و کافی است که ما حسابرس باشیم  .این آیه می گوید: میزان قسط,  حق و عدل  است و به حدی میزان دقیق است که یک ذره - ولو به اندازه خردل را نادیده نمی گیرد.امام صادق علیه السلام  موازین  ذکر شده در این آیه را  انبیا و اوصیا  دانسته است بحارالانوار, ج 7, ص 942, ح 6 .. با توجه به آیه قبل و این روایت, می توان چنین استنباط کرد, آنچه صحیفه اعمال ما با آنها سنجیده می شود, هم حق است و هم انبیا و اولیا   چرا که تحقّق عینی حق در پیامبران, امامان و اوصیا است .3 .  فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُونَ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِی جَهَنَّمَ خالِدُونَ    مؤمنون )32 (, آیات 101 - 301 .    پس آن گاه که در صور دمیده شود, [ دیگر \آن روز میانشان نسبت خویشاوندی وجود ندارد و از [ حال \یکدیگر نمی پرسند . پس کسانی که کفه میزان [ اعمال, افکار, عقاید, اوصاف و اخلاق \آنان سنگین باشد, ایشان رستگارانند و کسانی که کفه میزان [ اعمال, اوصاف, عقاید و اخلاق \آنان سبک باشد, آنان به خویشتن زیان زده [ و \همیشه در جهنم می مانند  .این آیات نیز به روشنی می گویند: اگر مجموع نامه عمل و عالَمی که آدمی برای خود ساخته است, به سوی حق سنگینی کرد, نجات می یابد و آنان که در مجموع گرایش وجودشان به سوی خداوند سبک باشد   جهنمی می شوند .4 .  قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً أُولئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً ذلِکَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما کَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آیاتِی وَ رُسُلِی هُزُواً    کهف )81 (, آیات 301 - 601 .    بگو: آیا شما را از زیانکارترین مردم آگاه گردانیم؟ [ آنان \کسانی اند که کوشش آنها در زندگی دنیا, به هدر رفته و خود می پندارند که کار خوب انجام می دهند . [ آری \آنان کسانی اند که آیات پروردگارشان و لقای او را انکار کردند  در نتیجه اعمالشان تباه گردید و روز قیامت برای آنها وزنه [ و میزانی \نخواهیم نهاد . این جهنم سزای آنان است   چرا که کافر شدند و آیات من و پیامبرانم را به ریشخند گرفتند  .این آیه شریفه نیز بیانگر این حقیقت است که هر قدر, موازین عالم انسان با حق تطبیق نکند و کشش او به سوی غیرحق شدید باشد, اصلاً وزنه و میزانی برای او در کار نخواهد بود . انسان هایی که کششی به سوی خدا نداشتند و اعمال, افکار, کردار, اوصاف و اخلاقشان براساس حق نبود   اصلاً میزانی برای آنان وجود نخواهد داشت و مستقیم به سوی جهنم و جهنم ها برده شده و سیر قهقرایی خواهند داشت .روایات نیز بیان های دقیق و عمیقی درباره میزان دارند که در اینجا تنها به ذکر یک روایت اکتفا می شود: هشام بن حکم روایت می کند که زندیقی [ که از مخالفان امام صادق علیه السلام بود \از حضرت پرسید: آیا چنین نیست که اعمال وزن می شوند؟ [ امام صادق علیه السلام در مقام پاسخ \ فرمود: نه, حقیقت آن است که اعمال جسم نیستند [ تا وزن شوند\   بلکه موازنه [ در چگونگی و در کیفیت \آن چیزی است که عمل می کنند . کسی احتیاج به وزن کردن اشیاء دارد [ که \ عدد اشیاء و سنگینی و سبکی آنها را نداند و هیچ چیزی بر خداوند پوشیده نیست . [ زندیق \گفت: پس معنای  میزان  چیست؟ [ امام صادق علیه السلام در پاسخ \فرمود: یعنی عدل . [ زندیق \گفت: معنای این آیه در قرآن که [ می فرماید\:  پس کسی که موازینش سنگین باشد , چیست؟ [ حضرت در پاسخ \فرمود: کسی که عملش راجح باشد  بحارالانوار, ج 7, ص 842 و 942, ح 3 . .این حدیث, نکات قابل تأملی را بیان می کند:1. میزان, چگونگی عمل را می سنجد و به کیفیت نظر دارد .2. میزان براساس عدل خواهد بود   یعنی, آن عالم و موقف به اندازه ای دقیق است که هیچ عمل, صفت, خُلق و عقیده ای را - هرچند کوچک و جزئی در هنگام سنجش, فروگذار نخواهند کرد و از نظر دور نخواهند داشت .3. میزان, به معنای رجحان عمل انسان به سوی حق است .باید توجه داشت که مسئله ولایت و ارتباط با اولیای الهی یکی از مصادیق گرایش به حق است. به طور مثال محبت و اتحاد روحی با امیرالمؤمنین علیه السلام  میزان  را به سوی حق, سنگین خواهد کرد و آدمی را از فرو غلتیدن در جهنم و جهنم ها و دوری از خداوند سبحان نجات خواهد داد محمد شجاعی, مواقف حشر, مبحث  میزان  .